B.Tayfun ÖZENCİ-Ö.Lütfü CUNBUL, Kalite Ekonomisi

KİTABIN ADI: Kalite Ekonomisi
KİTABIN YAZARI: B.Tayfun ÖZENCİ-Ö.Lütfü CUNBUL
BASIM TARİHİ: 2.Basım-Nisan 1998
YAYINEVİ VE ADRESİ: Kalder Yayınları
KİTABIN YAYIM MAKSADI: Orta ve geniş çaplı işletmelerin, rekabetçi ortam içinde satacakları bir ürünü daha az maliyetle ve daha kaliteli olarak satmalarında inceleyecekleri, uygulayacakları metotları gösteren ve açıklayan yol gösterici bir kaynaktır.

KİTABIN ÖZETİ :

Bir ürünün satın alınmasındaki temel kriterler fiyat ve kalitedir. Sanayisi gelişmekte olan ülkelerde ise, tüketicinin alım gücünün az olması, onu daha düşük kalitede fakat ucuz ürün almaya itmektedir. Ülkemizde son yıllarda değişen yaşam biçimi, bizi ürünün fiyatı ile birlikte artık kalitesinin de aranması gerekliliğine yöneltmiştir.

Bu olgu doğrultusunda, bir ürünü üreten ve piyasaya süren işletmeler; daha kaliteli ürünlerini daha düşük maliyetlerle elde etmeye çalışmaktadırlar. Bu çalışmaların esasını, kalitenin ölçülmesi, parasal değerlere dönüştürülmesi, bu değerlerin maliyet muhasebesi sistemi içinde diğer kalemlere göre analiz edilmesi, kalitenin ve üretim işlemlerinin geliştirilmesi çalışmaları oluşturmaktadır.

Bu çalışmalar, kalite fonksiyonları içinde kalite ekonomisi başlığı altında ele alınır ve özellikle Amerika ve Japonya’da 1950’lerden itibaren büyük işletmelerde uygulamaya sokulmuştur. Ülkemizde ise maliyet muhasebesi anlayışının yerleşmemiş olması nedeniyle bu ana kadar çok az uygulamaya konulmuştur. Diğer taraftan, 1987 yılında yayınlanan ISO 9000 serisi standartlarla da, kalitenin ekonomik olarak elde edilmesinin, kalitenin güvenceye alınmasının temel şartı olduğu fikri ortaya konmaktadır.

Değişen tüketici anlayışı, gelişen teknoloji, uluslararası ortak pazarların kurulması ve bunların yayılma istekleri, orta düzeyde gelişmiş ülkelerdeki, rekabet ortamları içinde yaşamak isteyen işletmeleri; hem insana hem de teknolojiye ait geniş yatırımlar yapmaya itmektedir. Bu yatırımı karşılayamayan kuruluşlar ise ekonomik zorluklarla karşılaşmakta ve hatta kapanmaktadırlar.

Bu yayın, ürününü uzun dönemde yukarıda bahsettiğimiz rekabetçi ortam içinde satmak isteyen orta ve geniş çaplı işletmelerde, kalitenin ekonomik olarak elde edilmesi, geliştirilmesi ve bu olgunun sürekliliğini sağlamak amacına yönelik olarak hazırlanmıştır.

KALİTE MALİYETLERİ

Muhasebe sistemlerinde maliyetler genelde iki grupta toplanır:

1. Yatırım Maliyetleri

2. Faaliyet Maliyetleri

Kalite maliyet merkezleri:

Toplam kalite anlayışına paralel bir düşünceyle, temel kalite problemlerinin %80-90’ının kalite bölümünün ötesinde aranması düşünülmelidir. Kalitenin, tasarımdan satış sonrası hizmetlere kadar tüm bölümlerin katılımı ile oluştuğu unutulmamalıdır.

KALİTE MALİYETLERİNİN SINIFLANDIRILMASI

1. Yatırım Maliyetleri

2. Faaliyet Maliyetleri:

a. Önleme Maliyetleri

b. Değerlendirme Maliyetleri

c. Kusurlu Ürün Maliyetleri

(1) İşletme içi kusurlu ürün(iç başarısızlık)

(2) İşletme dışı kusurlu ürün(dış başarısızlık)

KALİTE MALİYETLERİ

YATIRIM MALİYETLERİ FAALİYET MALİYETLERİ

- Amortisman - Önleme

- Faiz - Değerlendirme

- Fırsat - Kusurlu ürün

- İç başarısızlık

- Dış başarısızlık

KALİTENİN EKONOMİSİ

Kalitenin Ekonomisi deyimi iş çevrelerinde kalitenin ekonomik değeri ve görevi konusundaki değişik yargılardan dolayı çoğunlukla yanlış anlaşılır. Bazı yöneticiler kalitenin ekonomisi olmadığına inanırlar. Bir başka deyişle onlara göre %100 kalite asla ekonomik değildir. Bu tip yöneticiler “ kalitesi yeterli veya kalitesi iyi “ diyerek ürün veya hizmetin kalite gereksinimleri hakkında keyfi kararlar vermekte kendilerini serbest hissederler. Onlara göre daha fazla kalite finansman sorunları yaratacak, böylelikle de yönetim zor durumda kalacaktır.

Tasarım kalitesinin ekonomisi;

- Ürünün ömrü,

- Görünümü,

- Bakım gereksinme periyotlarının genişliği,

- Lüks özellikleri,

- Emniyetliliği,

- Düzeneğinin veya kullanımının kolaylığı, gibi ürünün özelliklerinden kaynaklanır.

KALİTE KAZANÇ EKONOMİSİ

Kalite, şirket ekonomisini iki yönde etkilemektedir:

A. Maliyetler(şartnameye uygunluk): Kalite maliyeti azalıyor.

B. Gelir(kullanıma uygunluk): Kazanç artıyor.

Bir Kalite Maliyet Sisteminin Amacı

1. Doğrudan başarısızlık maliyetlerine yüklenmek ve başarısızlık maliyetlerini sıfıra indirmeye çalışmak.

2. İyileştirme sağlayıcı gerekli önleme faaliyetlerine yatırım yapmak.

3. Sonuçlardaki başarıya göre değerlendirme maliyetlerini azaltmak.

4. Daha fazla iyileştirme için önleme çalışmalarını sürekli olarak değerlendirmek ve geliştirmektir.

Bu strateji şu gerçeklerin üzerinde temellenmiştir:

1. Her başarısızlığın bir sebebi vardır.

2. Sebepler önlenebilir.

3. Önleme her zaman daha ucuzdur.

KALİTE MALİYETLERİ VE MALİYET MUHASEBESİ

Maliyet muhasebesi, yönetim sisteminin ve bütün üretim alt sistemlerinin en temel karar, kontrol ve başarı değerleme aracıdır. Ülkemiz sektörlerinde bu güne kadar süregelen rekabetçi olmayan ekonomik yapı, yöneticilerin bu konuya duyarsız kalmalarına neden olmuştur.

Dünyadaki mevcut muhasebe sistemlerinden hiçbiri, mevcut muhasebe kayıtları içinde açıkça tarif edilir şekilde kalite maliyet bileşenlerine yer vermez.

Günümüz muhasebecileri, rutin iş yüklerinin fazlalığından dolayı kalite maliyet programlarını üstlenmekten sürekli kaçınırlar. Tüm bu olumsuzluklara rağmen en iyi çözüm, ürünün maliyetinde gizlenmiş kalite maliyet bileşenlerini kalite sağlama ve muhasebe bölümlerinin ortak çalışmaları ile bulmaktır.

Çeşitli kitaplarda yer almasına karşın, konu ile ilgilenebilecek mühendislere kılavuzluk yapması açısından, maliyetleri çeşitli kriterlere göre sınıflandırmakta yarar vardır.

1. Ürün maliyet yapısının sınıflandırılması:

a. Maliyetlerin yükleme biçimlerine göre sınıflandırılması

b. Maliyetlerin faaliyet hacmi karşısındaki davranışına göre sınıflandırılması

2. Kalite/muhasebe departmanları etkileşimi:

Maliyet hesapları genelde 3-9 dijitalidir. Veri işleme süreci ise genelde 10-24 dikite izin verecek şekilde, bilgi işlem bölümleri tarafından hazırlanmaktadır. Kalite maliyet bileşenlerinin her birine ve kalite maliyetleri ile ilişkisi olmayan faaliyetlere bir kod atayarak kalite maliyetlerinin izlenmesi ve toplanması kolaylaştırılabilir. Örneğin, kalite maliyetleri ile ilişkisiz hesaplar 1, önleme maliyetleri ile ilgili hesaplar 2, değerlendirme maliyetleri ile ilgili hesaplar 3, iç başarısızlık maliyetleri ile ilgili hesaplar 4 ve dış başarısızlık maliyetleri ilgili hesaplar 5 kodu ile başlatılabilir.

KALİTE MALİYET PROGRAMI

Şirkete bir kalite maliyet programının yararlı olabilmesi için ilk adım, fiili maliyet unsurlarının bilinmesidir. Bunun için finansal veriler incelenir ve analiz edilir. Büyük hesapların içinde gizli kalmış önemli kalite maliyetlerini bulmak için dikkatli olunmalıdır. (normal işlem maliyeti hesaplarında saklanmış önemli tashih maliyetleri gibi)

Kalite maliyet eğitimi

- Bir kalite maliyet sisteminin desteği olmadıkça kalite maliyetlerine ihtiyaç yoktur. Kalite yönetimi ile müşteri tatmini, daha az maliyetle iyileştirilir.

- Düzeltici faaliyetler olmadıkça maliyette iyileşme sağlanamaz. Her bölüm, gereken düzeltici faaliyetleri yapmak zorundadır.

- Kalite maliyet programının amacı, performans gelişmesi yolu ile yapılabilecek maliyet iyileştirme sahalarının tespitidir.

- Özellikle deneme programının yapıldığı yere önem verilmesi gerekmektedir. Kalite maliyetleri bir amaç değil, araçtır.

KALİTE MALİYET ANALİZLERİ

Kalite maliyet analizleri uygulamasında izlenecek strateji şöyledir;

1. Kusurlu ürün maliyetlerini sıfıra düşürmek için doğrudan girişim.

2. Gelişme için doğru önleyici faaliyetlere yatırım.

3. Sonuçlara göre değerlendirme maliyetlerinin düşürülmesi.

4. Daha fazla gelişme için sürekli önleme faaliyetlerini takip ve yeniden yönlendirme.

Strateji basitçe şu felsefeye dayalıdır;

1. Her kusurlu üretime yol açan temel bir neden vardır.

2. Nedenler önlenebilir.

3. Önlemek daima daha ucuzdur.

Kalite maliyet analizleri uygulamasında yer alan temel aşamalar şunlardır;

1. Potansiyel kazanç sahalarının bulunması.

2. Gelişme hedeflerinin saptanması.

3. Faaliyet programının planlanması.

4. Organizasyon.

5. Performans ölçme.

İşletmenin kalite politikasına bağlı olarak, gerekirse yan sanayi de dikkate alınarak dinamik bir biçimde tasarlanan kalite maliyet analizi uygulama planının bölümleri sırasıyla şöyledir;

1. Yönetime sonuç ve onay.

2. Pilot çalışma programı.

3. Eğitim (işletme düzeyinde)

4. Pilot çalışmaya göre maliyet muhasebesi prosedürü geliştirme.

5. Kalite maliyet verilerinin derlenmesi ve analizi.

6. Analiz sonuçlarının sunumu ve yararlanma.

Analiz sırasında aşağıdaki listelerden biri veya birkaçı kullanılır:

1. İşçilik;

a. Toplam fiili direkt işçilik,

b. Standart işçilik.

2. İmalat maliyetleri;

a. Atölye işlem maliyetleri,

b. Toplam işlem maliyetleri.

3. Satışlar;

a. Net satış tutarı,

b. Net satışlar (Malzeme mal.+Hammadde mal.)

4. Birim maliyetler;

a. Birim ürün için yapılan kalite maliyeti,

b. Birim ürüne eşdeğer ürün için yapılan kalite maliyeti.

Trend analizi:

Basit olarak trend analizi, mevcut maliyet seviyeleri ile geçmiş maliyet seviyelerinin kıyaslanmasıdır. Maliyetlerin kararlar alınmadan ya da programlar planlanmadan en az bir yıl önceden toplanması gerekir. En az bir yıl öncesine ait veriler, değişik yollarla grafiklere çizilir. Hem maliyet sınıfına ait değerler (önleme, değerlendirme, iç başarısızlık, dış başarısızlık) toplam olarak aylar ve maliyetler şeklinde çizilebileceği gibi, maliyetlerin ölçüm temellerine oranları da yine aynı şekilde çizilebilir.

KALİTE MALİYETLERİNİN AZALTILMASI İÇİN YÖNTEMLER

İşletme içi ve dışı bir çok sebepten etkilenen kalite maliyetlerinin optimizasyonu kalite yöneticisinin temel işidir. Kalite maliyetlerinin her kategorisinin seviyesi diğerlerini etkilediğinden toplam kalite maliyetlerini optimize etmek o kadar kolay bir iş değildir.

1. Başarısızlık maliyetlerinin azaltılması:

a. İlgililerin problemler ve olası sebeplerinden haberdar olmasını sağlamak,

b. Problemleri çözmek için istek yaratmak,

c. Başarısızlıkları gidermek için planlama,

d. Başarısızlık maliyetlerindeki azalmanın kontrolü.

2. Önleme harcamaları ile kalite maliyetlerinin azaltılması:

a. Pazarlama ile önleme,

b. Tasarımda önleme,

c. Kalite sağlama ile önleme.

3. Değerlendirme maliyetlerinin azaltılması:

a. Muayene ve test planlama:

(1) Operatör muayenesi,

(2) % 100 süreç içi muayene,

(3) Ön üretim muayenesi,

(4) Devriye muayenesi,

(5) Süreç içi kabul muayenesi.

b. Ekipman ve metot geliştirme,

c. İstatiksel kalite kontrol,

d. Değerlendirme doğruluk çalışmaları,

e. Karar analizleri,

f. İş örneklemesi,

g. Değerlendirme maliyetlerindeki azalmanın kontrolü.